Orta Doğu Teknik Üniversitesi Güneş Gücü Araştırma ve Uygulama Merkezi (ODTÜ-GÜNAM) Modül Teknolojileri Ünite Koordinatörü Doç. Dr. Talat Özden, tarım alanlarında kullanılan güneş gücü panelleri ile daha az su tüketimi, global iklim krizinin neden olduğu çok sıcaklara karşı daha aktif muhafaza sağlamayı, eserlerin dondan etkilenmesini önlemeyi ve arazinin ikili kullanım randımanını artırmayı hedeflediklerini söyledi.
Güneş gücünden direkt elektrik gücü elde edilmesini sağlayan fotovoltaik sistemler, yenilenebilir güç kaynaklarından yararlanma noktasında değerli avantajlar sağlarken geniş heyetim alanlarına gereksinim duyulması nedeniyle ziraî emelli ekim yapılabilir alanlara karşı baskı oluşturuyor.
Bu baskıyı ortadan kaldırmak için bir alternatif olan ve TarımGES olarak da isimlendirilen Tarıma Entegre Fotovoltaik Sistemler, tarım alanı üzerine ziraî faaliyeti etkilemeyecek yapıda yükseltilmiş güneş panelleri ile kurularak tıpkı anda hem yenilenebilir kaynaktan güç üretmeyi hem de besin üretimine imkan sağlıyor.
Bu alandaki projelerden biri olan “Tarımda yeşil dönüşüm için güneş enerjisi”, ODTÜ-GÜNAM, Erciyes Üniversitesi ve TAT Besin iştirakinde başlatıldı.
Projeyle ilgili AA muhabirinin sorularını yanıtlayan ODTÜ-GÜNAM Modül Teknolojileri Ünite Koordinatörü, proje yürütücüsü ve Gümüşhane Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Talat Özden, TarımGES sayesinde tıpkı arazi üzerinde hem güneş kaynaklı pak ve yenilenebilir güç üretimi hem de ziraî üretim gerçekleştirilebildiğini kaydetti.
Tarım alanlarının çok büyük ve kent merkezlerine uzak olduğunu, bu alanların sulama yahut öbür emeller için güç muhtaçlığı bulunduğunu belirten Özden, bu muhtaçlığı yerinde karşılamanın çok pratik bir tahlil olacağını tabir etti.
Özden, şunları söyledi:
“Bunun yanı sıra biliyorsunuz global ısınmanın tesiri her şeyi etkiliyor. Bugün artık mevsimlerin kaymasını çok net bir formda görebiliyoruz. Dolu, seller üzere tabiat olaylarını rahatça gözlemleyebiliyoruz ve global ısınmanın sonuçlarını çok net görüyoruz. Bu durumun tarıma da yansıması var. Ne üzere? Verimsizlik, meyvelerde yanık, bilhassa çiçeklenme ve sıra dışı tabiat olaylarından kaynaklı meyve devirlerinde büyük sorunlar. İşte TarımGES, temel bunlara da tahlil üretebilecek bir yaklaşım sunuyor. Koşullandırılmış bir gölgelenme yapıyoruz bitkiler üzerinde fakat bu, bitkinin gereksinimi olan ışığı da ona sağlayacak halde yüksek kurulumlu bir güneş güç sistemi.”
KAYISI AĞAÇLARININ VE DOMATESLERİN ÜZERİNDE GÜNEŞ PANELLERİ OLACAK
TarımGES’lerin standart bir dizayna sahip olmasının mümkün olmadığını, yetiştirilecek eserden arazi büyüklüğüne hatta çiftçinin yerde kullandığı traktör ve tarım aletlerinin ölçülerine kadar pek çok farklı muhtaçlığın göz önünde bulundurularak tasarlanması gerektiğini anlatan Özden, şöyle devam etti:
“Meyve ve zerzevat üretiminin üzerine TarımGES entegrasyonuyla ilgili çalışıyoruz. Erciyes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Deneme Yeri üzerinde TUBİTAK 1004 S-ATP projesi kapsamında kayısı ıslahı yapılıyor. Bu projedeki kayısılar üzerine TarımGES’i entegre edeceğiz. Kayısılar dona karşı çok hassas bitkiler. Projede geliştirilecek uygun dizaynla oluşturulacak TarımGES ile kayısıların dondan etkilenmemesini sağlayabilir miyiz, verimliliğini artırabilir miyiz üzere mevzular üzerinde çalışacağız. Zerzevat olarak ise TAT Gıda’nın Bursa Mustafakemalpaşa’daki tesislerinde domates ve bezelye üretimi için entegre bir TarımGES tasarlıyoruz. Şu anda domates üzerine kurulacak güneş panellerinin tasarım süreçleri devam ediyor. Bu yıl içinde her iki pozisyon için kurulumlarının tamamlanmasını planlıyoruz.”
Özden, yerlere kurmayı planladıkları sistemin özellikleri hakkında, “Kayısı ağacının üzerinde de domateste de hareketli bir sistem kurmayı düşünüyoruz fakat kayısıların özelinde devamlı güneşi takip eden değil daha az hareket eden, bilhassa eser verimliliğini önceleyen yeni bir hareketli sistem denetim algoritması geliştirmeyi hedefliyoruz.” sözlerini kullandı.
Projenin Avrupa Birliği (AB) Yeşil Mutabakatı’ndaki “Yeşil ve Sürdürülebilir Tarım: Tarladan Sofraya Sürdürülebilir Tarım” husus başlığına değerli bir katkı sunabileceğini işaret eden Özden, tarladan sofraya stratejisi ile besin üretiminde sürdürülebilirliğin sağlanması ve çiftçilere etraf dostu verimlilik artırıcı tahlillerle dayanak olunmasının hedeflendiğini söyledi.
“ŞARTLANDIRILMIŞ BİR GÖLGELENDİRME İLE TARIM ÇOK DAHA VERİMLİ HALE GELEBİLİR”
TarımGES’i tasarlarken önceliklerinin bitki sıhhati olduğuna değinen Özden, bu panellerin altında yetişen bitkileri tüketmenin rastgele bir sakıncası olmadığının altını çizdi.
Özellikle Konya Ovası üzere kurak, su gerilimi baskısı altında olan bölgelerde TarımGES’in sağlayacağı pek çok avantaj olduğunu lisana getiren Özden, şöyle devam etti:
“Şartlandırılmış bir gölgelendirme ile tarım bu bölgelerde daha verimli hale gelebilir. Daha az su kaynağına gereksinim duyulacağı için su kaynaklarımıza kendini onarabilecek vakti kazandırabiliriz. Bu bölge için de birtakım projeler geliştirilmesi üzerinde çalışıyoruz. Başka taraftan su gerilimi altında olan bölgelerde yağmur suyu hasadına imkan veren TarımGES dizaynları da geliştirilebilir. Mustafakemalpaşa’daki toprakta yağmur suyu toplayabilir sistemler kurulacak ve bu suyun da tarımda kullanılması planlanıyor. TarımGES ziraî verimliliği uygun bir noktaya getirme tarafında imkan veriyor.”
Özden, çalıştıkları eserler özelinde TarımGES sayesinde yüzde 10 ila 20 su tasarrufu sağlamayı öngördüklerini belirtti.
Halihazırda Türkiye’de TarımGES konusunda bir yasal düzenleme olmadığını söz eden Özden, şöyle konuştu:
“Bir çiftçi, toprağı 100 dönümden büyük ise 200 dönüme kadar da sulanabilir toprağı varsa bunun yüzde 3’ü kadar bir alana GES kurabiliyor. Bu heyetimi rastgele bir verimli yeri üzerine bile yapmak için müsaade alabiliyor. Şimdilik bu düzenleme kullanılarak küçük ölçekli TarımGES kurulabilir. Yere montajlı, yüksek olmayan olağan GES sistemi de kurma hakkınız var lakin TarımGES özelliklerinde de suram yapabilirsiniz. Biz projelerimizde bu unsur aracılığıyla küçük kurulumlar yapıyoruz. Büyük kurulumlar yapmıyoruz fakat yasal düzenlemeler Avrupa’da yavaş yavaş devreye girmeye başladı. Biz de ODTÜ-GÜNAM grubu ve projelerdeki tarım ortaklarımız olarak Türkiye’de yasal düzenlemeleri yanlışsız bir halde yapabilmek için bilimsel data üretmeye çalışıyoruz.”
